تهذیب الأصول (امام خمینی-طبع جدید)«تهذیب الاصول، تالیف آیت‌الله شیخ جعفر سبحانی » است. اثر حاضر تقریرات درس اصول حضرت امام خمینی است که در سه جلد به زبان عربی چاپ و منتشر شده و مزین به تقریظ حضرت امام می‌باشد. ۱ - ساختار و گزارش محتواکتاب مشتمل بر یک مقدمه و هفت مقصد است که با چهار رساله ( لاضرر ، استصحاب ، تعادل و تراجیح ، اجتهاد و تقلید ) که به قلم خود امام است، یک دوره کامل اصول فقه می‌باشد. اینک به شرح و معرفی برخی از نظریات مهم امام در این مقاصد و فصول می‌پردازیم: ۱.۱ - نظریات امام۱.۱.۱ - تعریف علم اصول۱- مشهور در تعریف موضوع علم گفته‌اند: موضوع هر علمی عبارتست از مطالب که از عوارض ذاتی آنها در آن علم بحث می‌شود. امام این مطلب را قبول ندارد و بر این باور است که موضوع علم گاهی نسبت آن به مسائل نسبت طبیعی به افراد است؛ مانند علوم عقلی و گاهی نسبت کل است به اجزاء؛ مانند علوم تاریخ و جغرافیا و گاهی موضوع تمام مسائل موضوع علم است؛ مانند دانش عرفان که موضوع علم الله و موضوع مسائل نیز همان است. ۱.۱.۲ - بحث مجاز۲- در مبحث مجاز ، ایشان پس از نقد و بررسی کلام سکاکی ، نظریه مرحوم ابوالمجد شیخ محمدرضا اصفهانی در وقایه الاذهان را می‌پذیرد و می‌فرماید، لفظ در تمام مجازها اعم از استعاره و مجاز مرسل و مجاز در حذف و کنایه و اعم از این که لفظ مفرد باشد و یا مرکب در تمامی این موارد لفظ در موضوع له به کار رفته است؛ ولی تطبیق معنای موضوع له بر آنچه اراده کرده، همراه است با ادعای این که موضوع له همان است که گوینده اراده کرده است و بالعکس. ۱.۱.۳ - بحث الفاظ عبادات۳- یکی از مباحث مقدماتی این است که الفاظ عبادات برای خصوص صحیح وضع شده است و یا برای اعم از صحیح و فاسد . درباره ثمره فقهی این بحث میان صاحب نظران گفتگوهای زیادی صورت گرفته است. حضرت امام می‌فرماید: ثمره این بحث عبارت است از جواز تمسک به اطلاق بنابر این که الفاظ برای اعم از صحیح و فاسد وضع شده باشد، تمسک به اطلاق برای نفی شرط مشکوک صحیح نیست. ۱.۱.۴ - بحث امر به شی۴- در بحث این که آیا امر به شی نهی از ضد می‌کند یا نه؟ ثمره فقهی آن از نظر مشهور عبارتست از: بنابر اقتضاء ضد مامور به منهی عنه است و از آنجا که نهی در عبادات موجب فساد است، اگر ضد مامور به عبادت باشد، باطل خواهد بود. حضرت امام این ثمره را رد کرده و می‌فرماید: ممکن است این ثمره را انکار کرد، زیرا اقتضای نهی نسبت به فساد یا به جهت این است که نهی کاشف از بنده در متعلق ضد است و یا به جهت این که آوردن ضد نه تنها عبد را به خدا نزدیک نمی‌کند، بلکه دور می‌کند، چون مورد نهی و تنفر الهی است. پس قابل تقرب نیست؛ ولی در مورد بحث چون عقل کاشف است از این که در ضد مصلحت ملزمه وجود دارد، زیرا میان مقتضیات هر یک از مامور به و ضد آن تزاحمی وجود ندارد، پس نهی نمی‌تواند کاشف از وجود مفسده در ضد باشد. بنابراین از این جهت نهی موجب بطلان ضد عبادی نیست. ۱.۱.۵ - حجیت خبر واحد۵- به نظر امام آیاتی از قبیل آیه « نبا » و « نفر » بر حجیت خبر واحد دلالت ندارد و دلیل اعتبار آن سیره عقلاست که به ضمیمه روایات معتبری که درباره حجیت بودن خبر واحد وارد شده می‌توان آن را به هر « خبر ثقه » سرایت و تعمیم داد. ۱.۱.۶ - بحث حکومت۶- امام خود از حکومت تفسیری خاص دارد. بدین سان که حکومت دلیل حاکم به گونه‌ای بر دلیل محکوم نظارت دارد، طوری که عرف میان آنها تصادم و تعارض نمی‌بیند و حاکم را مقدم بر محکوم می‌شمارد یا دلیل حاکم به یکی از حیثیات دلیل محکوم نظر دارد که دلیل محکوم از جهت توسعه و تضییق در پی بیان آن نبوده است. ۱.۱.۷ - شبهه غیرمحصوره۷- از دیدگاه امام عدم وجوب اجتناب در شبهه غیرمحصوره حکمی است، روشن و نیازی به استدلال ندارد و آنچه بایسته پژوهش است. دلیل این مساله و ملاک محصوره و غیرمحصوره بودن است. ۱.۱.۸ - استدلال به احادیث۸- برخی برای اثبات بقیه اجزاء به سه حدیث معروف «اذا امرتکم بشی فاتو منه ماستطعتم»، «المیسور لا یسقط بالمعسور» و «ما لا یدرک کله لا یترک کله» استدلال کرده‌اند، امام می‌نویسد سند این روایات ضعیف است و عمل متاخران نمی‌تواند به جبران ضعف آنها بینجامد چه این روایات در کتب قدمای اصحاب نیامده است. ۲ - پانویس
۳ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |